जलस्‍त्रोत असलेल्‍या जमिनीचे भूसंपादन मूल्यांकन
महाराष्‍ट्रात, सर्वसाधारणपणे सात-बारा सदरी
शेतजमिनीची नोंद ही जिरायत शेतजमीन म्हणून केली जाते. संबंधीत शेतजमिनीत जलसिंचनाचा
स्‍त्रोत (विहीर, बोरवेल इत्यादी) असला तरी अशा स्‍त्रोताची नोंद सात-बाराच्‍या
इतर हक्‍क सदरी नोंदवली जाते. तसेच संबंधीत शेतजमिनीत गाव नमुना बारा सदरी बागायत पिके
नोंदवलेली असली तरी गाव नमुना सात सदरी लागवडी योग्‍य क्षेत्र हे जिरायत असेच कायम
असते.
गाव नमुना सात सदरी लागवडी योग्‍य क्षेत्र, गाव
नमुना बारा सदरी दाखल पिकांप्रमाणे किंवा उपलब्ध जलस्‍त्रोताप्रमाणे बदलण्‍याची स्‍पष्‍ट
तरतुद कायद्‍यात नाही.
जेव्‍हा एखाद्या जमिनीचे सार्वजनिक कामासाठी
भूसंपादन केले जाते आणि सात-बारा सदरी लागवडी योग्‍य क्षेत्र हे जिरायत नमुद असते
परंतु संबंधीत शेतजमिनीत जलसिंचनाचा स्‍त्रोत उपलब्ध असतो आणि गाव नमुना बारा
सदरी बागायत पिके नोंदवलेली असतात तेव्‍हा भूसंपादनाचा मोबदला ठरवतांना संभ्रम निर्माण
होतो.
वरीलप्रमाणे परिस्‍थिती असतांना, भूसंपादनाचा मोबदला
कसा मूल्‍यांकीत करावा याबाबत मा. नोंदणी महानिरीक्षक व
मुद्रांक नियंत्रक, महाराष्ट्र राज्य, पुणे यांनी दिनांक २.५.२००६ च्‍या परिपत्रकान्‍वये मार्गदर्शन केले आहे.
त्यानुसार, मागील
तीन वर्षातील सात-बारा
उतार्‍यावरील
पिकपहाणीची नोंद तपासुन,
त्यानुसार जमिनीचा प्रकार (उदा.जिरायत, हंगामी बागायत, बारमाही बागायत
इत्यादी) ठरविणेत यावा. शिघ्रसिध्‍दगणकात हंगामी
बागायत अथवा बागायत जमिनीसाठी दर दिले नसल्यास, जिरायत
शेतजमिनींच्या मूल्य दरांवरुन, हंगामी बागायतसाठी दिडपट पट आणि बारमाही
बागायतीसाठी दुप्पट मुल्यदर विचारात घेण्‍यात यावेत.
एखाद्या शेतजमिनीमध्ये विहीर/कुपनलिका
असल्यास, अशा विहीरीचे/कुपनलिकेचे सिंचन मूल्य, त्या जमिनीतील पीकांच्या नोंदीमध्ये प्रतिबींबीत होत असते, त्यामुळे पीकपाहणी
वरुन जमिनीचा प्रकार
निश्चित करुन, अशा शेतजमिनीचे मूल्यांकन केल्यावर,
पुन्हा विहीरीचे/कुपनलिकेचे वेगळे मूल्य विचारात घेण्याची
आवश्यकता नाही.
¨ जिरायत शेतजमीन म्‍हणजे, ज्या
शेतजमिनीत सिंचनाची सुविधा
उपलब्ध नाही, अथवा विहिर / कुपनलिका असूनही ती कोरडी असल्‍याने
बागायत पीके घेतली जात नाहीत व अशा जमिनीत खरीप पीकांबरोबरच ज्वारी, बाजरी,
नाचणी, इत्यादी रब्बी पीके नैसर्गिक
पाण्यावर घेतली जातात, अशी जमीन.
¨ हंगामी
बागायत शेतजमीन म्‍हणजे, ज्या शेतजमिनीत विहिर/कुपनलिका
किंवा कालव्याव्दारे आठमाही सिंचनाची सुविधा उपलब्ध असते व ज्या शेतजमिनीत खरीप पिकांसोबतच
हंगामामध्ये दुबार गहू, हरभरा, कापूस, उन्हाळी भूईमुग,
मका, सोयाबिन, भाजीपाला
इत्यादी खरीप पीके, विहिर/कुपनलिका किंवा कालव्याच्या सिंचनाव्दारे घेतली जातात अशी
जमीन.
¨ बारमाही
बागायत शेतजमीन म्‍हणजे, ज्या शेतजमिनीत विहिर/कुपनलिका
किंवा कालव्याव्दारे बाराही महिने सिंचनाची सुविधा उपलब्ध असते व ज्या जमीनीत ऊस,
केळी, द्राक्षे इत्यादी बारमाही बागायत
पीके घेतली जातात अशी जमीन.
मूल्यांकन: वरीलप्रमाणे जमिनीचा प्रकार निश्चित केल्यानंतर, बाजारमूल्यदर
तक्त्यामध्ये हंगामी बागायत तसेच बारमाही बागायत शेतजमिनींसाठी मूल्यदर
नमुद नसल्यास खालील
सुत्र वापरावे.
|
अ.क्र.
|
शेतजमिनीचा प्रकार
|
मूल्यांकनांचे
सूत्र
|
|
१
|
जिरायत/कोरडवाहू धानशेतीची शेतजमीन (विहिर/कुपनलिका असलेल्‍या)
|
शेतजमिनीचे जिरायत
मूल्यदरानुसार मुल्यांकन + विहिरीचे/कुपनलिकेचे बांधकामाचे मुल्य (त्यावर मोटरपंप,पाईपलाईन असलेल्यास त्‍यासह)
|
|
२
|
हंगामी बागायत/ तरी, पॅडी, धान शेतीची
शेतजमीन
|
जिरायत शेतजमिनीच्या १.५ पट दराने
होणारे मुल्यांकन अथवा वरील अ. क्र.१
प्रमाणे होणारे मूल्यांकन यापैकी,
जे अधिक असेल ते.
|
|
३
|
बारमाही बागायत/ ऊस, फळबाग, फुलबाग, प्‍लान्‍टेशनची शेतजमीन
|
जिरायत शेतजमिनीच्या २.० पट दराने
होणारे मूल्यांकन अथवा
वरील अ. क्र.१ प्रमाणे होणारे मूल्यांकन यापैकी, जे अधिक असेल ते.
|
¨ विहीर
व त्यावरील मोटरपंप,पाईपलाईन इत्यादीच्या मूल्यांकनाबाबत
तलाठी /गामसेवक किंवा बांधकाम अभियंता यांचे प्रमाणपत्र ग्राह्‍य धरण्‍यात यावे.
¨ इतर परिपत्रकातील मार्गदर्शन: क वर्ग नगरपालिका/ना-विकास
विभागातील शेतजमिनीचे मूल्यांकन
करतांना, त्या
शेतजमिनीचे मागील तीन वर्षाचे सात-बारा उतार्‍यावरील पिक पहाणीचा प्रकार पाहून जमिनीचा प्रकार पड, जिरायत, तरी, पॅडी, हंगामी बागायत,
बारमाही बागायत इ.) ठरविण्यात यावा. संपूर्ण जमीन क्षेत्राच्या ५०% पेक्षा
जास्त क्षेत्रावर विहीर, कनॉल, उपसा जलसिंचन
व्दारा ऊस, फळबाग, फुलबाग असल्यास
संपूर्ण क्षेत्राचे मूल्यांकन बारमाही बागायत म्हणून करावे. तर, ५०% पेक्षा
कमी क्षेत्रावर, वरील उपलब्ध सुविधांव्दारा ऊस, फळबाग, फुलबाग असल्यास, हंगामी बागायत
म्हणून मूल्यांकन करावे.
¨ शासनाने/ जिल्हाधिकारी
यांनी खाणपट्टा (Mining Belt) म्हणून जाहीर केलेले क्षेत्र तसेच
पवनउर्जा/ सौरउर्जा प्रकल्प
अशा प्रकल्पासाठी प्रथम खरेदी/ विक्री होणार्‍या ग्रामीण क्षेत्रातील जमिनीचे मूल्य, त्या जमिनीच्या शेतसारा
आकारणी गटानुसार वार्षिक मूल्य दर तक्त्यात नमूद दराच्या दुप्पट दराने विचारात
घ्यावे.
š=š
Rate This Article
या लेखात, आम्ही आपणाला जलस्‍त्रोत असलेल्‍या जमिनीचे भूसंपादन मूल्यांकन . याबाबत माहिती दिली आहे आम्हाला आशा आहे की, तुम्हाला ती आवडली असेल. माहिती आवडली असेल तर, सदरची माहिती तुमच्या मित्रांनाही शेअर करा.
आपले महसूल कायद्याविषयक प्रश्न विचारण्यासाठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या. आणि आमच्या टेलिग्राम चॅनेललाही आजच जॉईन व्हा. Website Link
Telegram Channel Link धन्यवाद !
