वडिलोपार्जित मालमत्तेबद्दल (ancestral
property) ११ तथ्ये (facts)
मालमत्ता (Property) ही महाग संपत्ती (asset) असल्‍यामुळे अनेकदा विवादांच्या केंद्रस्थानी असते. अशा वाद-विवादांच्या मुळाशी लोभ आणि
अज्ञान यांसह अनेक कारणे असतात. सर्व सामान्‍य
लोकांना कायद्याचे पुरेसे ज्ञान आणि स्‍वत:चे अधिकार माहित नसल्‍यामुळे
बर्‍याचदा त्‍यांचे वाद न्यायालयात जातात आणि वेळ
व पैशाचा अपव्‍यय होतो. त्‍यामुळे प्रत्‍येकाला वडिलोपार्जित मालमत्तेबद्दलची खालील ११ तथ्यांची माहिती असावी.
१. वडिलोपार्जित मालमत्तेला पुरूष वंशाच्या
चार पिढ्यांना वारसा मिळालेला असतो. याचा अर्थ वडील (father),
आजोबा (grandfather),
पणजोबा (great
grandfather) आणि खापर पणजोबा (great-great
grandfather) यांच्‍या मालमत्तेला वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणतात. परंतु अशी मालमत्ता चौथ्‍या पिढीपर्यंत अविभाजीत (undivided) राहिली पाहिजे.
२. अन्‍य मालमत्तेवर, मालमतेच्‍या मालकाच्‍या मृत्‍युनंतर वारसाधिकार प्राप्त
होतो परंतु वडिलोपार्जित मालमत्तेत वारसांना जन्मतःच
विभाजनाचा अधिकार प्राप्त
होतो.
३. वडिलोपार्जित मालमत्तेमध्ये स्वकष्टार्जित
मालमत्तेचा देखील समावेश असू शकतो तथापि, एखाद्या प्रकरणाची तथ्ये आणि परिस्थितीच्या आधारावर ठरविले जाते.
४. कोणतीही वडिलोपार्जित मालमत्ता
विभाजनाचा दस्‍त (partition
deed), कौटुंबिक व्यवस्था (family arrangement) इत्‍यादीद्वारे विभाजित (divide) केली गेली तर तिचे "वडिलोपार्जित" हे वैशिष्‍ठ (ancestral character) नष्‍ट होते. वडिलोपार्जित मालमत्तेची पूर्वापेक्षा (pre-requisite) अशी आहे की, ती संयुक्त
कुटुंबात विभागली जाऊ नये,
कारण वडिलोपार्जित मालमत्तेच्या विभाजनानंतर प्रत्येक
सहदायादाला (coparcener) मिळालेला त्‍याचा वाटा किंवा हिस्‍सा (share or
portion) ही त्‍याची स्‍वत:ची स्‍वतंत्र
स्वकष्टार्जित मालमत्ता (self-acquired/ separate
property) बनते.
मा. सर्वोच्च न्यायालयाने, सन २०१६ मध्ये एका निर्णयाव्‍दारे
हे स्पष्ट केले आहे की, कोणतीही मालमत्ता,
जिचे पूर्वी विभाजन केले गेले आहे किंवा ज्‍या
मृत्‍युपत्ररहित (intestacy) मालमत्तेचे वाटप हिंदू
उत्तराधिकार कायदा, १९५६, कलम ८ च्या
तरतुदीन्‍वये करण्यात आले आहे ती संयुक्त
कुटुंबाची मालमत्ता असणे बंद होते (ceases to
be joint family property). आणि अशा मालमत्तेबाबत विभाजनासाठी दावा दाखल करता येणार
नाही.
५. वडिलोपार्जित मालमत्तेचे हक्क प्रत्येक
पट्टी प्रमाणे निर्धारित केले
जातात, प्रति व्यक्ति
नाही (per
stripes and not per capita) याचा अर्थ असा आहे की
प्रत्येक पिढीचा वाटा प्रथम निश्चित केला जातो आणि त्यानंतरच्या पिढ्यांतील वाटा,
पहिल्‍या पिढीच्‍या व्‍यक्‍तीला असणार्‍या वारसांनुसार विभागला जातो.
६. आई (mother),
आजी (grandmother),
काका (uncle) आणि भाऊ (brother) यांच्‍याकडून मिळालेली मालमत्ता ही वडिलोपार्जित मालमत्ता होत नाही.
७. मृत्‍युपत्र (will) आणि भेट (gift) म्‍हणून मिळालेली
मालमत्ता ही वडिलोपार्जित मालमत्ता होत नाही.
८. स्वकष्टार्जित
मालमत्ता जर वडिलोपार्जित मालमत्तेत संम्‍मिलीत केल्‍यास आणि त्‍याचा वापर संयुक्‍तपणे केला जात असल्‍यास अशी मालमत्ता
वडिलोपार्जित मालमत्ता बनू शकते.
९. वडिलांनी आपल्या मुलाला भेट म्‍हणून दिलेली
मालमत्ता, फक्‍त त्‍याला
वडिलांकडून मिळालेली आहे या कारणामुळे वडिलोपार्जित मालमत्ता ठरणार नाही.
१०. सन २००५ मध्ये मुलींना वडिलोपार्जित मालमत्तेतही समान अधिकार मिळाला.
त्यानंतर मा. सर्वोच्च
न्यायालयातर्फे, एका प्रकरणाचा निकाल देतांना स्पष्ट करण्यात आले की,
हिंदू वारसा कायदा,
१९५६ मधील सन २००५ ची सुधारणा अंमलात येण्‍यापूर्वी (दिनांक ९.९.२००५) ज्‍या
मुलींचे वडील मयत झाले असतील त्‍यांना वडिलोपार्जित मालमत्तेत मुलांप्रमाणे समान
हिस्‍सा मिळणार नाही तथापि, वडिलोपार्जित मालमत्तेतील जो काल्‍पनिक हिस्‍सा (notional
partition), मयत वडिलांना मिळाला असेल त्‍या हिश्‍शात मुलांप्रमाणेच
समान हिस्‍सा मिळेल.
आणि दिनांक ९.९.२००५ ला/ नंतर ज्‍या मुलींचे वडील हयात
असतील त्‍यांना वडिलोपार्जित मालमत्तेतही
मुलांप्रमाणेच समान वाटा मिळेल. मुलीचे लग्‍न कधी झाले हा प्रश्न गौण ठरतो.
११. मालमत्तेच्या कायद्याच्या संदर्भात एखाद्या मुलास
वडिलांच्या स्वकष्टार्जित मालमत्तेतून बेदखल (disinherited) केले जाऊ शकते, परंतु हिंदू अविभक्‍त कुटुंबाच्या मालमत्तेत किंवा सहदायाद
मिळकतीमध्‍ये (coparcenary
property) त्‍याला समान अधिकार असतील.
मा.
सर्वोच्च
न्यायालयाने चंदेर सेन (सुप्रा) या प्रकरणात दिलेल्‍या निर्णयाचा आधार मा.
सर्वोच्च
न्यायालयाने
नंतर युधिष्ठर
वि. अशोक कुमार, [(१९८७) १ एससीसी
२०४] मध्ये घेतला
आणि या कायदेशीर
स्थितीचा पुनरूच्‍चार
केला की, हिंदू
उत्तराधिकार कायदा, १९५६ च्या
कलम ८ च्या अंमलबजावणीनंतर, सन १९५६ नंतर
वडिलोपार्जित मालमत्तेत मिळालेला वारसाधिकार संयुक्त कुटुंबाची मालमत्ता (HUF property) निर्माण करू शकत नाही. त्‍यामुळे १९५६ नंतर संयुक्त
कुटुंबाच्या मालमत्तेची
निर्मितीच होऊ
शकत नाही.
अशाप्रकारे,
सन १९५६ च्या पूर्वी जर वारसाधिकार प्राप्त झाला असेल तरच कायदेशीर संयुक्त
कुटुंबाची मालमत्ता निर्माण होऊ शकते. त्‍यामुळे सन १९५६ च्या पूर्वी अस्तित्वात
असलेल्‍या संयुक्त कुटुंबाच्या मालमत्तेलाच पुढेही संयुक्त कुटुंबाच्या मालमत्तेचा दर्जा
मिळाला. अशाच संयुक्त कुटुंबातील सदस्‍य सहदायाद म्‍हणून संयुक्त कुटुंबाच्या
मालमत्तेलात हिस्‍सा मिळण्‍यास पात्र ठरतात.
सन
१९५६ पूर्वी संयुक्त हिंदू कुटुंब अस्तित्त्वात नसतांना १९५६ नंतर हिंदू अविभक्‍त
कुटुंब / संयुक्त हिंदू कुटुंब अस्तित्वात आणण्‍याचा एकमेव मार्ग म्‍हणजे, एखाद्या
व्यक्तीची स्वकष्टार्जित मालमत्ता संयुक्त
हिंदू कुटुंबाची मालमत्ता म्‍हणून घोषित करणे. अशा वेळेस पहिल्यांदा संयुक्त हिंदू
कुटुंब तयार करण्याच्या विशिष्ट तारखेची / महिन्याची / वर्षाची अचूक माहिती स्पष्ट
करणे आवश्यक आहे.
bžb
Rate This Article
या लेखात, आम्ही आपणाला वडिलोपार्जित मालमत्तेबद्दल (ancestral property) ११ तथ्ये (facts). याबाबत माहिती दिली आहे आम्हाला आशा आहे की, तुम्हाला ती आवडली असेल. माहिती आवडली असेल तर, सदरची माहिती तुमच्या मित्रांनाही शेअर करा.
आपले महसूल कायद्याविषयक प्रश्न विचारण्यासाठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या. आणि आमच्या टेलिग्राम चॅनेललाही आजच जॉईन व्हा. Website Link
Telegram Channel Link धन्यवाद !