महसुली वसूली प्रमाणपत्र अर्थात 'R.R.C.'

                                      महसुली वसूली प्रमाणपत्र  अर्थात 'R.R.C.'

'महसुली वसुली प्रमाणपत्र' अर्थात 'Revenue Recovery Certificate'. हा विषय महसूल खात्‍यात सर्वच स्‍तरावर दुर्लक्षीत विषय आहे. याबाबतची अनेक वसूली प्रकरणे प्रलंबित आहेत. महालेखापाल स्‍तरावरून याबाबत वेळोवेळी पाठपुरावा करण्‍यात येतो. तरीही वसूली बाबत प्रगती होत नाही. याचे मुख्‍य कारण म्‍हणजे याबाबत फार कमी प्रमाणात लेखी साहित्‍य उपलब्‍ध आहे.

 जर संबंधित कायद्‍यामध्‍ये ‘थकबाकीची रक्‍कम, जमीन महसुलाची थकबाकी म्‍हणून वसूल करण्‍याची तरतूद’ असेल तेव्‍हाच 'महसुली वसुली प्रमाणपत्र' च्‍या तरतुदी लागू होतात.

 उक्‍त थकबाकीची रक्‍कम, ‘‘महसुली वसुली कायदा, १८९०’’ अन्‍वये वसूल केली जाते.

सदर कायदा,  शासनाला येणे असलेल्या विवक्षित रक्‍कम वसूल करण्याबाबत अधिक परिणामकारक उपबंध करण्यासाठी, दिनांक १४ फेब्रुवारी १८९० रोजी अंमलात आला.

 ¡ यातील कलम २(२) अन्‍वये, ‘‘जिल्हाधिकारी’’ याचा अर्थ, जिल्ह्याच्या जमीन महसूल प्रशासनाचा मुख्य प्रभारी अधिकारी, असा आहे.

 ¡ कलम २(३) अन्‍वये, ‘‘कसूरदार’’ याचा अर्थ, जिच्याकडून जमीन महसुलाची थकबाकी किंवा जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसुलीयोग्य असलेली रक्कम देय आहे अशी व्यक्ती, असा आहे, आणि अशा कोणत्याही थकबाकी किंवा रकमेचा भरणा करण्‍याची जबाबदारी असलेल्या व्यक्तीचा यात समावेश आहे.

 ¡ कलम ३(१) अन्‍वये, जेथे जमीन महसुलाची किंवा वसुलीयोग्य रक्कम देय झाली त्‍या जिल्ह्याखेरीज अन्य जिल्ह्याच्‍या जिल्हाधिकार्‍यांना, कसूरदार त्‍या जिल्ह्यात असल्यामुळे किंवा तेथे त्याची मालमत्ता असल्यामुळे ती थकबाकी किंवा ती रक्कम प्रदेय असेल याबाबतीत, ते जिल्हाधिकारी, त्‍या अन्य जिल्ह्याच्या जिल्हाधिकार्‍यांकडे, खालील अनुसूचीत दिलेले एक प्रमाणपत्र, त्‍यात पुढील गोष्टी नमूद करून पाठवू शकतील.

(क) कसूरदाराचे नाव आणि त्याची ओळख पटण्यासाठी आवश्यक असेल असा अन्य तपशील;

(ख) त्या कसूरदाराकडून प्रदेय असलेली रक्कम आणि कोणत्या लेखाप्रमाणे ती प्रदेय आहे, तो लेखा.

 ¡ कलम ३(२) अन्‍वये, असे प्रमाणपत्र देणाऱ्या जिल्हाधिकार्‍यांकडून किवा असे जिल्हाधिकारी ज्या अधिकार्‍याकडे लेखी आदेशाद्वारे हे काम सोपवीत अशा एखाद्या अधिकार्‍यार्‍याकडून ते स्वाक्षरित करण्यात येईल.

¡ कलम ३(३) अन्‍वये, उक्‍त प्रमाणपत्र मिळाल्यावर त्या अन्य जिल्ह्याचे जिल्हाधिकारी, त्यात उल्लेखिलेली रक्कम, ही जणू काही त्याच्या स्वतःच्या जिल्ह्यातील जमीन महसुलाची थकबाकी असावी त्याप्रमाणे ती वसूल करण्याची कार्यवाही करतील.

 ¡ कलम ४(१) अन्‍वये, उक्‍त प्रमाणपत्रात नमूद केलेल्या रकमेच्या वसुलीसाठी एखाद्‍या व्यक्तीविरुद्ध कार्यवाही करण्यात आली असेल त्यावेळी त्या व्यक्तीने ती रक्कम किंवा तिचा कोणताही भाग भरण्याचे दायित्व नाकारले आणि भरणा करतेवेळी तिने आपल्या सहीनिशी लेखी निषेध नोंदवून सदर रकमेचा भरणा केला तर, ती व्यक्ती अशाप्रकारे भरणा केलेल्या रकमेच्या किंवा तिच्या कोणत्याही भागाच्या परतफेडीसाठी सक्षम न्‍यायालयात दावा दाखल करू शकेल.

 ¡ कलम ४(२) अन्‍वये, उक्‍त पोटकलम (१) खालील दावा, प्रमाणपत्र देणार्‍या जिल्हाधिकार्‍यांचे कार्यालय ज्या स्थानिक क्षेत्रात असेल तेथे अधिकारिता असलेल्या दिवाणी न्यायालयात दाखल गेला पाहिजे आणि जेथे थकबाकी निर्माण झाली किंवा ती रक्कम भरण्याचे दायित्व उद्भवले त्या ठिकाणी अमलात असलेल्या कायानुसार तो दाद निर्णीत केला जाईल.

 ¡ कलम ६(१) अन्‍वये, जेव्हा एखाद्या जिल्ह्याच्या जिल्हाधिकार्‍यांना या कायद्‍याखालील प्रमाणपत्र मिळेल तेव्हा ते अधिकारी त्या जिल्ह्यातील कसूरदाराची कोणतीही स्थावर मालमत्ता हस्तांतरित किंवा प्रभारित करण्यास बंदी करणारा जाहीरनामा काढू शकतील.

(२) जिल्हाधिकार्‍यांना कोणत्याही वेळी, लेखी आदेशाद्वारे जाहीरनामा मागे घेता येईल आणि प्रमाणपत्रात नमूद केलेली रक्कम वसूल झाली किंवा त्या रकमेच्या वसुलीसाठी मालमत्ता विकण्यात आली की, तो जाहीरनामा मागे घेण्यात आला असे मानण्यात येईल.

(३) जाहीरनामा काढल्‍यानंतर आणि तो मागे घेतला जाण्यापूर्वी कसुरदाराच्या मालमत्तेचे किंवा तीमधील त्याच्या हितसंबंधाचे विक्री, दान किंवा गहाण याद्वारे किंवा अन्यथा खाजगी रीत्या झालेले अन्यक्रमण (शासनाच्या पुरते) आणि प्रमाणपत्रात नमूद केलेल्या रकमेच्या वसुलीसाठी केलेल्या विक्रीच्या वेळी जी व्यक्ती ती मालमत्ता खरेदी करील तिच्यापुरते शून्य ठरेल.

(४) या कलमाच्या पूर्वगामी उपबंधाच्या अधीनतेने जेव्हा प्रमाणपत्रात नमूद केलेल्या रकमेच्या वसुलीसाठी या अधिनियमाखाली कोणत्याही स्थावर मालमत्तेविरुद्ध कार्यवाही करण्यात येईल तेव्हा कसूरदाराच्या त्‍यातील हितसंबंधाविरुद्धच फक्त अशी कार्यवाही करण्यात येईल आणि त्याने सद्भावपूर्वक निर्माण केलेले कोणतेही भार, केलेली अनुदाने किंवा केलेल्या संविदा केवळ त्या हितसंबंधाविरुद्ध कार्यवाही करण्यात आली म्हणून विधिबाह्य ठरणार नाहीत.

(५) या कलमाखालील जाहीरनामा, दवंडी पिटवून किंवा अन्य रूढ पद्धतीने आणि ज्या

मालमत्तेशी तो संबंधित आहे तीत किंवा तिच्या जवळपास एखाद्या ठळक ठिकाणी त्याची प्रत लावण्यात येईल.

 ¡ कलम ७ अन्‍वये, पूर्वगामी कलमांतील कोणतीही गोष्ट--

(क) जमीन महसुलाच्या वसुलीसाठी किंवा जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसुली योग्य असलेल्या रकमांच्या वसुलीसाठी त्या त्या काळी अंमलात असलेल्या इतर कोणत्याही अधिनियमितीद्वारे उपबंधित केलेल्या कोणत्याही प्रतिभूतीस हानी पोचवते किंवा त्या अधिनियमितीच्या उपबंधावर परिणाम करते; किंवा

(ख) त्‍या त्‍या काळी अंमलात असलेल्या कोणत्याही अधिनियमितीखाली नगरपालिकेवर हुकूमत असलेली महानगरपालिका आयुक्त, समिती मंडळ, सभा किंवा व्यक्ती यांना प्रदेय असलेला कोणताही कर वसूल करण्यासाठी एखाद्या व्यक्तीस अटक करण्यास प्राधिकृत करते,

असा त्या गोष्टीचा अर्थ लावण्यात येणार नाही.

 ¡ कलम ८ अन्‍वये, केंद्र सरकारच्या प्रशासनाखाली असलेल्या भारताचा भाग नसलेल्या अशा कोणत्याही स्थानिक क्षेत्राला जेव्हा हा कायदा लागू करण्यात आलेला असेल तेव्हा त्या स्थानिक क्षेत्रात असणार्‍या जमीन महसुलाची थकबाकी किवा जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसुली योग्य असलेली रक्कम जिल्हाधिकार्‍यांना किंवा अन्य सरकारी अधिकार्‍याला किंवा त्या स्थानिक क्षेत्रातील एखाद्या स्थानिक प्राधिकरणाला प्रवेश असेल तर ती या अधिनियमाखाली भारतात वसूल करता येईल.

 

अनुसूची

प्रमाणपत्र

[महसुली वसुली कायदा १८९०, कलम ३(१) पहा]

 जिल्हाधिकारी ............................. यांजकडून

जिल्हाधिकारी ............................. यांस

                                                                                     दिनांक:

श्री. ............. (वडिलांचे नाव) राहणार............... (हे आपल्या जिल्ह्यात ......................................... या ठिकाणी आहेत असे समजते, व ................................... या ठिकाणी त्यांची मालमत्ता आहे असे समजते. त्यांच्याकडून  रक्‍कम रुपये ............... इतकी रक्कम येणे आहे.

महसूल वसुली कायदा, १८९० च्या उपबंधांच्या अधीनतेने उक्त रक्कम जणू काही आपल्या स्वतःच्या जिल्ह्यात प्रोद्भूत झालेली जमीन महसुलाची थकबाकी असावी स्थाप्रमाणे आपण वसूल करायची आहे आणि आपण ती वसूल करून ............ येथील माझ्या कार्यालयाकडे पाठवून द्यावी अशी याद्वारे आपणांस विनंती करण्यात येत आहे.

जिल्हाधिकारी .........................

 वरील प्रमाणे, विविध शासकीय विभाग, स्‍थानिक प्रधिकरणे यांना कर स्‍वरूपात देय असणारी रक्‍कम जेव्‍हा वसूल होत नाही तेव्‍हा त्‍याच्‍या वसूली बाबत सर्व तपशीलासह मा. जिल्‍हाधिकारी यांना कळविण्‍यात येऊन, संबंधीत प्रलंबित रक्‍कम वसूल करण्‍याची विनंती करण्‍यात येते. यालाच 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र' अर्थात 'R.R.C.' म्‍हणतात.

 १. मा. जिल्‍हाधिकारी यांच्‍याकडून पुढील कार्यवाहीसाठी ज्‍यावेळी तहसिलदारांकडे आर.आर.सी. प्रमाणपत्र प्राप्‍त होईल तेव्‍हा तहसिलदारांनी ‘‘महाराष्‍ट्र जमीन महसूल वसुलीबाबत नियम, १९६७’’ अन्‍वये कार्यवाही करणे आवश्‍यक असते.

 १.१. आर.आर.सी. प्रमाणपत्र प्राप्‍त झाल्‍यानंतर, तहसिलदारांनी प्रथम त्‍याची खाली दिलेल्‍या नमुन्‍यातील आर.आर.सी. नोंदवही स्‍तंभ क्र.१ ते ८ यात त्‍याची नोंद घ्‍यावी.

 १.२. जर आर.आर.सी. प्रमाणपत्रामध्‍ये, महाराष्‍ट्र जमीन महसूल वसुलीबाबत नियम, १९६७ मधील नियम १७ (२) अन्‍वये निर्देशीत माहिती नमूद नुसार आहे काय याची खात्री करावी.

 (अ) कसूरदारांचे पूर्ण नाव व पत्ता

(ब) वसूल करावयाची रक्कम,

(क) जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून कायद्‍याच्या ज्या कलम/नियमान्वये रक्कम वसुलीयोग्य असेल ते कलम/नियम

(ड) रक्कम वसूल करता येईल ती पद्धती प्रक्रिया

(इ) जिच्या बाबतीत त्या प्रक्रियेचा अवलंब करता येईल अशा मालमत्तेचा तपशील.

 जर उपरोक्‍त माहिती सविस्‍तरपणे नमूद नसेल तर तात्‍काळ असे आर.आर.सी. प्रमाणपत्र त्रुटी पुर्ततेसाठी परत पाठवावे आणि त्‍याची नोंद आर.आर.सी. नोंदवहीच्‍या स्‍तंभ क्र.९ मध्‍ये घ्‍यावी.

मोघम माहिती नमूद असलेले आर.आर.सी. प्रमाणपत्र कधीही स्‍वीकारू नये.

 २. जर आर.आर.सी. प्रकरणात नमूद माहिती योग्‍य असेल तर तहसिलदार यांनी कसूरदारास १० दिवसाच्‍या आत रक्‍कम शासकीय तिजोरीत भरण्‍या बाबत, महाराष्‍ट्र जमीन महसूल वसुलीबाबत नियम, १९६७,  नियम-५ अन्‍वये नमुना-१ ची नोटीस पाठवावी आणि त्‍याची नोंद नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र.१० मध्‍ये घ्‍यावी, जर थकीत रक्‍कम कसूरदारामार्फत शासकीय तिजोरीत अंशत: किंवा पूर्णत: अदा केली गेली तर त्‍याबाबतची नोंद नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र.११ ते १५ मध्‍ये त्‍या त्‍या प्रमाणे घ्‍यावी.    

 ३. जर थकबाकीदाराने थकीत रक्‍कम विहीत मुदतीत अदा केली नाही तर त्‍याला महाराष्‍ट्र जमीन महसूल वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम-९ अन्‍वये नमुना-३ चे जंगम मालमत्‍ता अटकावून ठेवण्‍याचे अधिपत्र बजावण्‍यात यावे आणि त्‍याबाबतची नोंद नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र. १६ मध्‍ये नोंदवून त्‍यानंतर तहसिलदार यांनी संबंधीत थकबाकीदाराच्‍या लिलाव करण्‍यास योग्‍य मालमत्‍तेची यादी तयार करावी.

 

३.१. या ठिकाणी एक लक्षात ठेवावे की, नमुना ३ चे अधिपत्र पारीत करण्‍यास उशीर झाला तर संबंधीत थकबाकीदार त्‍याच्‍या वसुलीसाठी लिलावयोग्‍य मालमत्‍तेची विक्री करण्‍याचा प्रयत्‍न करू शकेल. आर.आर.सी. वसूल करण्‍यासाठी थकबाकीदाराच्‍या मालमत्‍तेचा लिलाव करण्‍याचा विचार झाल्‍यास नियम-११, नमुना-४ मध्‍ये जप्‍ती आदेश पारीत करून सदर मालमत्‍तेच्‍या लिलावाची अधिसूचना नियम-२ नमुना-२ अन्‍वये शासकीय राजपत्रात आणि स्‍थानिक वर्तमानपत्रात प्रसिध्‍द करावी. असा लिलाव तहसिलदार किंवा उपजिल्‍हाधिकारी दर्जाच्‍या जबाबदार अधिका-याच्‍या उपस्थितीत करण्‍यात यावा. त्‍याबाबतची नोंद नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र. १७ आणि १८ मध्‍ये नोंदवावी.

४. मालमत्‍तेचा लिलाव करण्‍यापूर्वी, सदर मालमत्तेची अपसेट किंमत ठरविण्‍यात यावी. त्‍याबाबतची नोंद नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र. १९ मध्‍ये नोंदवावी.

४.१. मालमत्‍तेचा लिलाव केल्‍यानंतर येणारी रक्‍कम ही संबंधीत लेखाशिर्षाखाली जमा करून आर.आर.सी. मूळ विभागाला सविस्‍तर अहवालासह परत पाठविण्‍यात यावी आणि नोंदवहीमधील स्‍तंभ क्र.२० ते २२ मध्‍ये योग्‍य त्‍या नोंदी घेण्‍यात याव्‍यात. 

¡ विक्रीकर, राज्‍य अबकारी, वाहनांवरील कर या विभागांना त्‍यांच्‍या संबंधीत कायदयांन्‍वये थकबाकी वसूल करण्‍याचे अधिकार देण्‍यात आले आहेत.

ž¨ž

आर.आर.सी. नोंदवही
अ.क्र			प्रमाणपत्र पाठविणार्‍या          कार्यालयाचे नाव	पत्र क्र. व दिनांक	पत्र प्राप्‍त झाल्‍याचा दिनांक	कसूरदाराचे नाव व संपूर्ण पत्‍ता
१			२	३	४	५
वसूल करावयाची       रक्‍कम			वसूल करावयाचे संकलन शुल्‍क (collection charges)	नियम १७(२)  अन्‍वये सर्व माहिती नमूद आहे काय?	आर.आर.सी. स्‍वीकारल्‍याचा किंवा अधिक माहितीसाठी परत केल्‍याचा दिनांक	म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७,  नियम-५ अन्‍वये नमुना-१ ची नोटीस पाठवल्‍याचा दिनांक
६			७	८	९	१०
कसूरदाराने जर थकीत रक्‍कम अंशत: अदा केली असेल तर अदा केलेली रक्‍कम	चलन नंबर आणि दिनांक	शिल्लक रक्‍कम रुपये		कसूरदाराने जर थकीत रक्‍कम पूर्णत: अदा केली असेल तर अदा केलेली रक्‍कम	चलन नंबर आणि दिनांक	म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम-९ अन्‍वये नमुना-३ चे जंगम मालमत्‍ता अटकावून ठेवण्‍याचे अधिपत्र बजावण्‍यात आल्‍याचा दिनांक
११	१२	१३		१४	१५	१६
लिलाव करण्‍याचा विचार झाल्‍यास नियम-११, नमुना-४ मध्‍ये जप्‍ती आदेश पारीत केल्‍याचा दिनांक	मालमत्‍तेच्‍या लिलावाची अधिसूचना नियम-२ नमुना-२ अन्‍वये शासकीय राजपत्रात आणि स्‍थानिक वर्तमानपत्रात प्रसिध्‍द केल्‍याचा दिनांक		लिलावाची अपसेट किंमत (upset price)	लिलाव आयोजित केल्‍याचा दिनांक	लिलावात मिळालेली रक्‍कम	आर.आर.सी. मूळ विभागाला सविस्‍तर अहवालासह परत पाठविल्‍याचा पत्र क्रमांक आणि दिनांक
१७	१८		१९	२०	२१	२२

ž¨ž

 

आर.सी. प्रकरणांचा छाननी तक्‍ता
प्रकरण क्र.
आर.आर.सी. पाठवणार्‍या विभागाचे नाव
आर.आर.सी. पाठविल्‍याचा दिनांक
आर.आर.सी. चे एकूण थकीत मूल्‍य
कसूरदाराचे पूर्ण नाव व पत्‍ता
जप्‍त करावयाच्‍या मालमत्‍तेचे वर्णन
मालमत्‍ता सध्‍या कसूरदाराच्‍या नावे आहे काय?
मालमत्‍तेच्‍या मालकीबाबतचा पुरावा (७/१२ उतारा/मिळकत पत्रिका)

ž¨ž

 

 

प्रलंबीत आर.आर.सी. दर्शविणारा गोषवारा , तालुका- ----
अ.क्र.	आर.आर.सी पाठवणार्‍या विभागाचे नाव	थकबाकीचा प्रकार	आर.आर.सी. चे एकूण थकीत मूल्‍य	जप्‍त करावयाच्‍या मालमत्‍तेचे वर्णन	मालमत्‍ता सध्‍या थकबाकीदाराच्‍या नावे आहे काय?	मालमत्‍तेच्‍या मालकीबाबतचा पुरावा (७/१२ उतारा/मिळकत पत्रिका)
१	२	३	४	५	६	७
अंतीमरित्‍या बंद करण्‍यात आलेल्‍या आर.आर.सी. संख्‍या:
२८ फेब्रुवारी-२०. .  रोजी प्रलंबित एकूण आर.आर.सी. प्रकरणे संख्‍या:
२८ फेब्रुवारी-२० . . रोजी प्रलंबित एकूण आर.आर.सी. ची रक्‍कम रूपये:

ž¨ž

 

n महसूल व वन विभाग, परिपत्रक क्रमांक महसूल-१०७३/५४२२-सी-१, दिनांक २२.८.१९७४ अन्‍वये, 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र'ची वसूली जलद होण्‍याच्‍या दृष्‍टीने, 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र' हे थेट तहसिलदार यांच्‍याकडे पाठवून त्‍याची प्रत माहितीसाठी मा. जिल्‍हाधिकारी यांना देण्‍याच्‍या सूचना शासनाने सर्व संबंधितांना दिल्‍या आहेत.

उपरोक्‍त परिपत्रकानुसार 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र' पाठवितांना त्‍यात खालील बाबी नमूद असाव्‍यात अशा सूचना आहेत.

'महसूली वसूली प्रमाणपत्र' पाठवितांना त्‍यात नमूद करावयाच्‍या बाबी
१	थकबाकीदाराचे संपूर्ण नाव आणि संपूर्ण पत्ता
२	वसूल करण्‍याची रक्‍कम
३	कायद्‍याच्‍या कोणत्‍या तरतुदीन्‍वये सदर रक्‍कम जमीन महसुलाची थकबाकी म्‍हणून वसूल करता येते?
४	कोणत्‍या प्रक्रियेद्‍वारे सदर रक्‍कम वसूल करण्‍यात येऊ शकते?
५	कोणत्‍या मिळकतीबाबत सदर प्रक्रिया अंमलात आणावयाची आहे?

n महसूल व वन विभाग, परिपत्रक क्रमांक लेप-२०११/प्र.क्र.५९(भाग-२)/टी-२, दिनांक २७.३.२०१२ अन्‍वये, 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र' बाबत शासनाने पुढील सूचना दिल्‍या आहेत.

¡ जिल्‍हाधिकारी/ उपविभागीय अधिकारी स्‍तरावरील कार्यवाही:

· जिल्‍हाधिकारी/ उपविभागीय अधिकारी कार्यालयात सर्व 'महसूली वसूली प्रमाणपत्र'ची नोंद स्‍वतंत्र 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' आणि संगणकावर घेण्‍यात यावी.

· 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' शिवाय इतर प्रकरणे 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' नोंदविण्‍यात येणार नाहीत याची दक्षता घ्‍यावी.

· ‘महाराष्ट्र जमीन महसुलाच्या वसुलीबाबत नियम, १९६७’ नियम १७ (२) मध्‍ये नमुद केलेली माहिती 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' मध्‍ये नमुद नसेल किंवा अपूर्ण असेल तर सदरचा 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' प्रस्‍ताव तात्‍काळ संबंधीत विभागास परत पाठविण्‍यात यावा.

· सदर प्रकरण वसूली योग्‍य असल्‍याची निवासी उपजिल्‍हाधिकारी यांची धारणा झाल्‍यास, सात दिवसात सदरचे प्रकरण संबंधीत उपविभागीय अधिकारी/तहसिलदार कार्यालयात पुढील कार्यवाहीसाठी पाठविण्‍यात यावे.

· उपविभागीय अधिकारी/तहसिलदार कार्यालयात पुढील कार्यवाहीसाठी पाठविण्‍यात आलेल्‍या प्रकरणांचा दरमहा आढावा घेण्‍यात यावा व त्‍याबाबत पाठपुरावा करण्‍यात यावा.

· 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' वसूलीचा अहवाल दरमहा ५ तारखेच्‍या आत शासनास पाठवावा.

· उपविभागीय अधिकारी यांनी त्‍यांच्‍या स्‍तरावर 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' प्रकरणांचा दरमहा आढावा घ्‍यावा व त्‍याबाबत पाठपुरावा करावा तसेच शासनाच्‍या आदेशान्‍वये उचित कार्यवाही होत असल्‍याची खात्री करावी.

· उपविभागीय अधिकारी/तहसिलदार यांनी 'आर.आर.सी. नोंदवही' ची दरमहा तपासणी करावी. कार्यवाही पूर्ण झालेल्‍या प्रकरणांत पूर्तता अहवाल संबंधीत विभागास पाठवावा आणि 'आर.आर.सी. नोंदवही' तील प्रकरण अनुक्रमांकाला, पूर्तता झाल्‍याची खूण म्‍हणून लाल शाईने वर्तूळ करावे.

· उपविभागीय अधिकारी यांनी दरवर्षी, ३१ मार्च अखेर 'आर.आर.सी. नोंदवही' अद्‍ययावत करून शिल्‍लक थकबाकी निश्‍चित करून त्‍याचा तालुकानिहाय अहवाल, तपशीलासह शासनास सादर करावा.

 ¡ तहसिलदार स्‍तरावरील कार्यवाही:

¨ तहसिलदार यांनी त्‍यांच्‍या कार्यालयात सर्व 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र'ची नोंद स्‍वतंत्र 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' आणि संगणकावर घ्‍यावी.

¨ 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' शिवाय इतर प्रकरणे 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' नोंदविण्‍यात येणार नाहीत याची दक्षता घ्‍यावी.

¨ तहसिलदार यांनी 'आर.आर.सी. नोंदवही' ची दरमहा तपासणी करावी. कार्यवाही पूर्ण झालेल्‍या प्रकरणांत पूर्तता अहवाल संबंधीत विभागास पाठवावा आणि 'आर.आर.सी. नोंदवही' तील प्रकरण अनुक्रमांकाला, पूर्तता झाल्‍याची खूण म्‍हणून लाल शाईने वर्तूळ करावे.

¨ ‘महाराष्ट्र जमीन महसुलाच्या वसुलीबाबत नियम, १९६७’ नियम १७ (२) मध्‍ये नमूद केलेली माहिती 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' मध्‍ये नमूद नसेल किंवा अपूर्ण असेल तर सदरचा 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' प्रस्‍ताव तात्‍काळ जिल्‍हाधिकारींमार्फत संबंधीत विभागास परत पाठविण्‍यात यावा.

¨ 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' आणि संगणकावर 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' ची नोंद घेतल्‍या नंतर तहसिलदार यांनी संबंधीत थकबाकीदारास वसुलीची पहिली नोटीस द्‍यावी. या नोटीसीत थकबाकी अदा करण्‍यासाठी दहा दिवसांची मुदत द्‍यावी.

¨ नमुद पत्त्‍यावर थकबाकीदार आढळत नाही किंवा थकबाकीदाराकडे मालमत्ता नाही अशी वसूली अधिकार्‍याची धारणा झाल्‍यास, गावातील प्रतिष्‍ठीत व्‍यक्‍ती, स्‍थानिक लोक, पोलीस, ग्रामपंचायत इत्‍यादींमार्फत सदर थकबाकीदाराचा आणि त्‍याच्‍या मालमत्तेचा शोध घ्‍यावा.

¨ नमुद पत्त्‍यावर थकबाकीदार आढळत नाही किंवा थकबाकीदाराकडे मालमत्ता नाही अशी वसूली अधिकार्‍याची पूर्ण खात्री झाल्‍यास, गावातील प्रतिष्‍ठीत व्‍यक्‍ती, स्‍थानिक लोक, पोलीस, ग्रामपंचायत इत्‍यादींचे जबाब घ्‍यावे, तसा पंचनामा करावा आणि स्‍पष्‍ट अहवालासह सदर प्रकरण जिल्‍हाधिकारींमार्फत संबंधीत विभागास परत पाठविण्‍यात यावे. 'आर.आर.सी. नोंदवहीत' आणि संगणकावर तशी नोंद घ्‍यावी.

¨ नोटीस बजावूनही थकबाकीदाराने थकबाकी अदा न केल्‍यास थकबाकीदाराच्‍या नावे मिळकत जप्‍तीचे वॉरंट जारी करावे. आणि थकबाकीदाराची मिळकत जप्‍त करण्‍याची कार्यवाही करावी. त्‍याने त्‍याची मिळकत परस्‍पर विकू नये याबाबत दक्षता घ्‍यावी.

¨ जप्‍त केलेल्‍या मालमत्तेची विल्‍हेवाट लावण्‍यासाठी जाहीर लिलावाची कार्यवाही करावी. त्‍यासाठी जप्‍त मालमत्तेचे विवरण शासन राजपत्रात तसेच स्‍थानिक वर्तमानपत्रात प्रसिध्‍द करावे. लिलावाची प्रक्रिया स्‍वत: तहसिलदार किंवा त्‍यापेक्षा वरिष्‍ठ अधिकार्‍याने करावी.

¨ लिलावाद्‍वारे प्राप्‍त झालेल्‍या रकमेतून वसूलीचा खर्च वजा करून, थकबाकीची रक्‍कम अहवालासह जिल्‍हाधिकारींमार्फत संबंधीत विभागास पाठविण्‍यात यावी.

¨ ज्‍या प्रकरणात अंशत: वसूली झाली आहे आणि उर्वरीत वसूली शक्‍य नाही याची खात्री झाल्‍यास ती बाब पुराव्‍यांसह जिल्‍हाधिकारी यांचे निदर्शनास आणून द्‍यावी आणि संबंधीत प्रकरणे त्‍यांचेमार्फत संबंधीत विभागास परत पाठविण्‍यात यावीत.

¨ ज्‍या प्रकरणात वसूली करतांना न्‍यायालयीन प्रकरण उद्‍भवल्‍यास ती बाब जिल्‍हाधिकारी यांचे निदर्शनास आणून द्‍यावी.

उपरोक्‍त परिपत्रकाद्‍वारे 'महसुली वसूली प्रमाणपत्र' बाबत विहित कार्यवाही संबंधीची सर्व जबाबदारी निवासी उपजिल्‍हाधिकारी, उपविभागीय अधिकारी, तहसिलदार आणि निवासी नायब तहसिलदार यांच्‍यावर सोपविण्‍यात आली आहे.           

 

ž¨ž

नमुना १

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम ५ पहा)

कसूरदारास मागणीची नोटीस

प्रति,

श्री. ……….......................... (वडिलांचे नाव) ….........................................., राहणार गाव………….........., तालुका ……........... जिल्हा ……................

आपणास याद्वारे अशी नोटीस देण्यात येते की, यासोबतच्या विवरणपत्रात दिलेल्या तपशीलाप्रमाणे जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून आपणाकडून रुपये………................ इतकी रक्कम येणे असून ही नोटीस बजावल्याच्या तारखेपासून …............... दिवसांच्या आत, या नोटिसीसाठी आकारणी योग्य असलेल्या फीच्या रुपये …................ इतक्या रकमेच्यासह उक्त रक्कम भरली नाही तर, त्याच्या अनुपालनास कसूर झाल्याबद्दल आपल्याविरुद्ध महाराष्ट्र जमीन महसूल अधिनियम, १९६६ याच्या कलम १७४ अन्वये उक्त थकबाकीच्या एक-चतुर्थांशापेक्षा अधिक नसेल इतक्या अतिरिक्त शास्तीसह येणे असलेल्या रकमेच्या वसुलीकरीता कायद्यानुसार सक्तीची कार्यवाही करण्यात येईल.

थकबाकीचे विवरणपत्र

गाव		भू-मापन क्रमांक खासरा क्रमांक व उप-विभाग क्रमांक		क्षेत्र     हे. आर		आकारणीचा प्रकार (उदा. जमीन महसूल अकृषिक कर, किंवा वाढीव जमीन महसूल इ.)		आकारणीचे वर्ष
(१)		(२)		(३)		(४)		(५)
आकारणी दर रु.        पै.		आकारणीची रक्कम रु.        पै.		नोटीस आकार रु.        पै.		एकूण देय असलेली रक्कम    रु.                पै.		नोटीस बजावल्याची तारीख
(६)		(७)		(८)		(९)		(१०)

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

दिनांक………….                                                       महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

ठिकाण………….

                                                          ž¨ž

नमुना २

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम ६ पहा)

उद्‌घोषणेचा व समपहरणाच्या लेखी नोटिशीचा नमुना

ज्याअर्थी, श्री. ………………............................. (वडिलांचे नाव) ………….................., राहणार…………गाव, ..............., तालुका……..............., जिल्हा…………... भूमापन क्रमांक/ खासरा क्रमांक/ हिस्सा क्रमांक…………..............क्षेत्र........... हे. ............ आर, जमिनीच्या भोगवट्याची आकारणी रु......... पै. ………, असणार्‍या, त्यांच्या जमिनीच्या भोगवट्याच्या बाबतीत जमीन महसुलाबद्दल रुपये ……………पैसे................. देण्यात कसूर केला आहे आणि ज्याअर्थी, उक्त धारण जमिनीचे समपहरण करून उक्त रक्कम व सर्व कायदेशीर आकार वसूल करणे आवश्यक आहे.

त्याअर्थी, याद्वारे अशी नोटीस देण्यात येत आहे की, या नोटिशीच्या तारखेपासून …….............. (येथे पंधरा दिवसापेक्षा कमी नसेल इतक्या दिवसांची संख्या नमूद करावी) दिवस पूर्ण झाल्यावर उक्त भोगवट्याचे/ खाली विनिर्दिष्ट केलेल्या धारण जमिनीचे राज्य शासनाकडे समपहरण करण्यात येईल.

गाव	भू-मापन क्रमांक खासरा क्रमांक व उप-विभाग क्रमांक	एकूण क्षेत्र (हे.आर.)	एकूण क्षेत्रापैकी समपहरण करावयाचे क्षेत्र (हे.आर.)	एकूण आकारणी
(१)	(२)	(३)	(४)	(५)

 

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

 दिनांक………….                                                   महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

ठिकाण………….

                                                  ž¨ž

नमुना ३

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम ९ पहा)

जंगम मालमत्ता अटकावून ठेवण्याचे अधिपत्र

प्रति,

(अधिपत्राच्या अंमलबजावणीचे काम ज्याच्याकडे सोपवलेले आहे त्या व्यक्तीचे व तिच्या कार्यालयाचे नाव)

ज्याअर्थी, श्री. ………………............., वडिलांचे नाव………............., राहणार……गाव, ……........., तालुका……........, जिल्हा…………., यांनी गाव ………., तालुका ………............. जिल्हा……….......... यामधील भूमापन क्रमांक/ खासरा क्रमांक/ हिस्सा क्रमांक………… च्या जमीन महसुलाच्या बाबत, जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसूलयोग्य असलेली रक्‍कम रुपये…….पैसे.............. देण्यात कसूर केली आहे.

त्याअर्थी, उक्त…………....ची जंगम मालमत्ता अटकावून ठेवण्यास आणि येणे असलेली एकूण रक्कम अदा करण्‍यात आली नाही तर ही मालमत्ता, या कार्यालयाकडून पुढील आदेश मिळेपर्यंत ताब्यात ठेवण्याबाबत आदेश देण्यात येत आहे.

हे अधिपत्र, अंमलबलावणीचा दिनांक व त्याची कोणत्या पद्धतीने अंमलबजावणी केली ते प्रमाणित करणारे किंवा त्याची अंमलबजावणी का करण्यात आली नाही ते नमूद करणारे पृष्ठांकन करून…………२०………रोजी किंवा त्यापूर्वी, परत करण्याबाबत आपणास आदेश देण्यात येत आहेत.

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

दिनांक………….                                                               महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

ठिकाण………….

                                                        ž¨ž

नमुना ४

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम ११ पहा)

स्थावर मालमत्तेच्या जप्तीचा आदेश

ज्याअर्थी, श्री. ………………............... वडिलांचे नाव………..................., राहणार…………गाव, ..........., तालुका……............., जिल्हा…………., यांनी खाली तपशिलात दिल्याप्रमाणे………............बद्दल त्यांच्याकडून येणे असलेली रक्‍कम रु. ................ पैसे………………….. देण्यास कसूर केली आहे. :-

(मागणीचा तपशील)

--------------------------------------------------------------------------------------

त्याअर्थी, असा आदेश देण्यात येत आहे की, उक्त ………….............यास या कार्यालयाच्या पुढील आदेशापर्यंत त्या मालमत्तेचे विक्रीने/देणगी म्हणून किंवा अन्यथा हस्तांतरण करण्यास प्रतिबंध असेल व तसे करण्यास प्रतिषिद्ध व अवरुद्ध करण्यात येत आहे आणि सर्व व्यक्तींना याद्वारे तशाच रीतीने खरेदीने देणगी म्हणून किंवा अन्यथा ती स्वीकारण्यास प्रतिषेध असेल व तसे करण्यास प्रतिषिद्ध करण्यात येत आहे:-

अनुसूची

(मालमत्तेचे वर्णन)

--------------------------------------------------------------------------------------

सदर आदेश दिनांक……/……/२०………, रोजी माझ्या सही व शिक्क्यानिशी देण्‍यात आला.

 

……………………यांचे कार्यालय.                    महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

 

दिनांक………….                                                                 

ठिकाण………….                               कार्यालयीन शिक्का.

ž¨ž

नमुना ५

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम १२ (२) (अ) पहा)

समपहरण केलेल्या मालमत्तेच्या विक्रीची उद्‌घोषणा व लेखी नोटीस

ज्याअर्थी, श्री. ……………….................. वडिलांचे नाव………................, राहणार…………गाव, ............., तालुका……........., जिल्हा…………., यांजकडून येणे असलेल्या, खालील तक्त्याच्या कलम (५) मध्ये विनिर्दिष्ट केलेल्या, जमीन महसुलाच्या थकबाकीच्या वसुलीसाठी, खाली विनिर्दिष्ट केलेल्या मालमत्तेचे समपहरण करण्यात आले आहे.

त्याअर्थी, याद्वारे अशी नोटीस देण्यात येत आहे की, विक्रीसाठी यामध्ये निश्चित केलेल्या दिवसापूर्वी साझा ……........च्या ग्राम महसूल अधिकार्‍याला, देय रक्कम दिली नसेल तर उक्त मालमत्ता, तिच्यावर बसविण्यात आलेल्या सर्व भारापासून व तिच्या संबंधात करण्यात आलेली सर्व अनुदाने व संविदा यांपासून मुक्त अशी ठिकाण………................................. येथे दिनांक  ……/........../…२० ………… रोजी ................  वाजता, किंवा वाजण्याच्या सुमारास, जाहीर लिलावाद्वारे विकण्यात येईल.

गाव	भू-मापन क्रमांक व पोट-विभाग क्र.	क्षेत्र   हे.   आर		आकारणी    रु.    पै.		देय असलेल्या जमीन महसुलाची थकबाकी     रु.    पै.
(१)	(२)	(३)		(४)		(५)

 

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

दिनांक……/……/२०..                                            महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

कार्यालयाचा शिक्का

टीप: (१) प्रत्येक भू-मापन क्रमांकावर किंवा पोट-विभाग क्रमांकावर देय असलेल्या जमीन महसुलाच्या थकबाकीची रक्कम, स्तंभ (५) मध्‍ये स्वतंत्रपणे विनिर्दिष्ट करण्यात येईल.

(२) धारण जमिनीमध्ये, एक भू-मापन क्रमांकापेक्षा किंवा खासरा क्रमांकापेक्षा किंवा पोट-विभाग क्रमांकापेक्षा अधिक क्रमांक असतील तर विक्री करणार्‍या कार्यालयास, थकबाकी वसूल करण्यास आवश्यक वाटतील अशा एका किंवा त्याहून अधिक क्रमांकाची विक्री करण्याची मुभा असेल.

ž¨ž

 

नमुना ६

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम १२ (२) (ब) पहा)

अटकावून ठेवलेल्या जंगम मालमत्तेच्या विक्रीची उद्‌घोषणा व लेखी नोटीस

ज्याअर्थी, श्री. ………………............. वडिलांचे नाव………............., राहणार……गाव, ……, तालुका……........., जिल्हा………….., यांच्याकडून जमीन महसुलाच्या थकबाकीबद्दल/ जमीन महसुलाची थकबाकी म्हणून वसूल योग्य असलेल्या मागणी प्रित्यर्थ येणे असलेल्या रु……........... पैसे .................. रकमेसाठी खाली विनिर्दिष्ट केलेली जंगम मालमत्ता अटकावून ठेवण्यात आली आहे.

त्याअर्थी, याद्वारे नोटीस देण्यात येत आहे की, विक्री करिता यामध्ये निश्चित केलेल्या दिवसापूर्वी देय रक्कम  रु.………..पैसे..............., तलाठी .................... यांना देण्यात आली नाही तर उक्त मालमत्ता ……............ येथे दिनांक ……./......../.२०…… रोजी ……......... वाजता किंवा वाजण्याच्या सुमारास जाहीर लिलावाद्वारे विकण्यात येईल. अशा तर्‍हेने केलेली कोणतीही विक्री कायम होण्यास अधीन राहील/ अधीन राहणार नाही.

 

जंगम मालमत्तेचे वर्णन	वस्तूंची संख्या	कलम १७६ च्या परंतुकान्वये सूट देण्यात आलेली मालमत्ता
(१)	(२)	(३)

 

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

दिनांक ……/………/.२०………                           महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

कार्यालयाचा शिक्का

ž¨ž

नमुना ७

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम १२ (२) (क) पहा)

जप्त केलेल्या स्थावर मालमत्तेच्या विक्रीची उद्‌घोषणा व लेखी नोटीस

ज्याअर्थी, श्री. ………………............ वडिलांचे नाव………..............., राहणार………गाव,…..........., तालुका…….........., जिल्हा…………., यांच्याकडून कारणासाठी येणे असलेल्या रु. …………पैसे.........… च्या वसुलीसाठी खाली वर्णन केलेली स्थावर मालमत्ता जप्त करण्यात आलेली आहे.

त्याअर्थी, याद्वारे, नोटीस देण्यात येत आहे की, यामध्ये विक्रीसाठी निश्चित केलेल्या तारखेपूर्वी, पूर्वोक्त रक्कम देण्यात आली नाही तर उक्त मालमत्ता .............……........... येथे दिनांक……/…..../२०..... रोजी .................. वाजता किंवा वाजण्याच्या सुमारास जाहीर लिलावाद्वारे विकण्यात येईल.

ही विक्री उक्त मालमत्तेमधील उक्त कसूरदाराचा अधिकार, हक्क व हितसंबंध यांनाच केवळ लागू होते.

मालमत्तेचा तपशील

वर्णन	आकारणी असल्यास	कोणतेही भार इत्यादी माहिती असल्यास त्याची टीप
(१)	(२)	(३)

 

ही नोटीस माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिली.

दिनांक ……/………/.२०………                           महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

कार्यालयाचा शिक्का

ž¨ž

 

नमुना ८

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम १४ (अ) पहा)

समपहरण केलेल्या स्थावर मालमत्तेच्या विक्रीचे प्रमाणपत्र

असे प्रमाणित करण्यात येत आहे की, श्री………….....................वडिलांचे नाव……….................. राहणार……......... तालुका ……................., जिल्हा ……............... यांना दिनांक ……./......./२०……….. रोजी, जाहीर लिलावाद्वारे करण्यात आलेल्या विक्रीच्या वेळी, खाली विनिर्दिष्ट केलेल्या मालमत्तेचे खरेदीदार म्हणून घोषित करण्यात आले आहे आणि ही विक्री दिनांक …........./............../२०....... रोजी..................... यांच्याकडून यथोचितरित्या कायम करण्यात आली आहे.

ह्या विक्रीद्वारे, मालमत्ता तिच्यावर लादलेल्या सर्व भारांपासून व खरेदीदाराहून इतर कोणत्याही व्यक्तीने तिच्या संबंधात दिलेली सर्व अनुदाने व केलेल्या निविदा यांच्यापासून मुक्त, खरेदीदाराकडे हस्तांतरित झाली आहे.

 

गाव	भू-मापन क्रमांक व पोट विभाग क्रमांक	क्षेत्र हे. आर		आकारणी रु.   पै.		अभिलिखित केलेल्या भोगवटादाराचे किंवा मालकाचे नाव	खरेदीची रक्कम रु.   पै.
(१)	(२)	(३)		(४)		(५)	(६)

 

हे प्रमाणपत्र माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिले.

दिनांक ……/………/.२०………                           महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

कार्यालयाचा शिक्का

ž¨ž

 

नमुना ९

(म.ज.म. वसुलीबाबत नियम, १९६७, नियम १४ (ब) पहा)

जप्त केलेल्या स्थावर मालमत्तेच्या विक्रीचे प्रमाणपत्र

 

प्रमाणित करण्यात येत आहे की, श्री……………….............वडिलांचे नाव ……............... राहणार ………......................., तालुका ……….............. जिल्हा……….............. यांना दिनांक ………./........../२०……… रोजी जाहीर लिलावाद्वारे करण्यात आलेल्या विक्रीच्या वेळी, खाली विनिर्दिष्ट केलेल्या मालमत्तेचे खरेदीदार म्हणून घोषित करण्यात आले आहे आणि ही विक्री दिनांक ………./........../२०……… रोजी ............................. यांच्याकडून कायम करण्यात आली आहे.

ह्या विक्रीद्वारे, उक्त मालमत्तेतील अधिकार, हक्क व हितसंबंध श्री…….................. यांच्याकडे हस्तांतरित करण्यात आले आहेत.

गाव	भू-मापन क्रमांक व पोट विभाग क्रमांक	क्षेत्र हे. आर		आकारणी रु.   पै.		अभिलिखित केलेल्या भोगवटादाराचे किंवा मालकाचे नाव	खरेदीची रक्कम रु.   पै.
(१)	(२)	(३)		(४)		(५)	(६)

 

हे प्रमाणपत्र माझ्या सही व शिक्क्यानिशी दिले.

दिनांक ……/………/.२०………                           महसूल अधिकार्‍याचे पदनाम

कार्यालयाचा शिक्का

ž¨ž

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rate This Article

या लेखात, आम्ही आपणाला महसुली वसूली प्रमाणपत्र अर्थात 'R.R.C.'. याबाबत माहिती दिली आहे आम्हाला आशा आहे की, तुम्हाला ती आवडली असेल. माहिती आवडली असेल तर, सदरची माहिती तुमच्या मित्रांनाही शेअर करा.

आपले महसूल कायद्याविषयक प्रश्न विचारण्यासाठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या. आणि आमच्या टेलिग्राम चॅनेललाही आजच जॉईन व्हा. Website Link Telegram Channel Link धन्यवाद !

Go to Link