आपले महसूल कायद्याविषयक प्रश्न आमच्या वेबसाईटवर विचारावेत. 📌 Mahsul Guru 📌 YouTube Channel Link!

हिबा - हिबानामा

Please wait 0 seconds...
Scroll Down and click on Go to Link for destination
Congrats! Link is Generated

 


हिबा - हिबानामा

 मुस्‍लिम वैयक्‍तिक कायद्‍यान्‍वये 'हिबा' ची तरतुद आहे. 'हिबा' म्‍हणजे तोंडी बक्षीस (gift). 'हिबानामा' म्‍हणजे बक्षीसाचा लेखी दस्‍त. भारतीय राज्‍यघटनेने मुस्‍लिम वैयक्‍तिक कायद्‍याला मान्‍यता दिली असल्‍याने मुस्‍लिम वैयक्‍तिक कायद्‍यातील तरतुदी आहे तशा लागू होतात.

 अनेक न्‍यायालयांनी, मुस्‍लिम कायद्‍यातील 'हिबा' बाबतचे नियम वाजवी वर्गीकरणावर आधारीत आहेत आणि मुस्‍लिम समाजाने 'हिबा' बाबतच्‍या नियमांचे अनुपालन केल्‍यामुळे कोणत्‍याही प्रकारचा भेदभाव होत नाही या आशयाचे निकाल दिलेले आहेत.

 केरळ उच्‍च न्‍यायालयाने असे नमूद केले आहे की, मालमत्ता हस्‍तांतरण कायद्‍याचे कलम १२९ आणि भारतीय राज्‍यघटनेचे कलम १४ यांचा एकत्रीत अर्थ लावला असता असे स्‍पष्‍ट होते की, मुस्‍लिम कायद्‍यांतर्गत केवळ धार्मिक कारणांसाठी दिलेल्‍या बक्षीसांना सूट दिलेली आहे, धार्मिक कारणांशिवाय इतर बक्षीसांना हे संरक्षण लागू नाही.

 मुस्‍लिम कायद्‍यांतर्गत, मुस्‍लिम व्‍यक्‍ती, कायदेशीरपणे, स्‍वत:च्‍या हयातीत, (inter vivos) अन्‍य हयात व्‍यक्‍तींला स्‍वत:ची संपूर्ण संपत्ती 'हिबा' मार्फत हस्‍तांतरीत करू शकते. हीच संपत्ती जर त्‍याने मृत्‍युपत्राद्‍वारे दिली तर त्‍याला फक्‍त १/३ मिळकत देण्‍याचा अधिकार प्राप्‍त होतो आणि मृत्‍युपत्राद्‍वारे दिलेल्‍या मिळकतीचे हस्‍तांतरण त्‍याच्‍या मृत्‍युनंतरच शक्‍य होते, त्‍याच्‍या हयातीत नाही.        

 

मालमत्ता हस्‍तांतरण अधिनियम १८८२ कलम १२२ मध्‍ये बक्षीस/दान (gift) ची प्रक्रिया स्‍पष्‍ट केलेली आहे. परंतु 'हिबा' या प्रकाराला कायद्‍यानुसार 'व्यवहार (transaction)' मानले जाते कारण मुस्‍लिम कायदा 'हिबा' (gift) ला कराराच्‍या कायद्‍याचा भाग (part of contract law) मानतो कारण 'हिबा' साठी काही अटींची पूर्तता होणे अनिवार्य असते. 'हिबा' तोंडी किंवा लेखी असू शकेल.  

 

¿ मुस्‍लिम कायद्‍यान्‍वये 'हिबा' साठी खालील गोष्‍टी अनिवार्य आहेत.

१) प्रस्‍ताव/घोषणा (Ijab) (Offer/Declaration):-  दात्‍यामार्फत (donor) म्‍हणजेच ज्‍याने हिबा  द्‍यायचे ठरविले आहे त्‍याने, तो कोणाला आणि काय बक्षीस देत आहे याची घोषणा करणे किंवा तसा प्रस्‍ताव ठेवणे आवश्‍यक आहे. ही घोषणा स्वेच्छेने आणि स्‍पष्‍ट शब्‍दात असावी. संदिग्‍ध शब्‍दात (ambiguous words) केलेली घोषणा अवैध ठरते. तसेच धमकीमुळे किंवा बळजबरीमुळे अथवा अयोग्य, अनधिकृत प्रभावाखाली किंवा फसवणूक करून दिलेला/घेतलेला 'हिबा' अवैध ठरतो.    

२) स्‍वीकार (qabtil) (Acceptance):- ज्याला असे बक्षीस/हिबा मिळणार आहे (donee) त्‍याने 'हिबा' चा स्‍वीकार केला पाहिजे.

 ३) हस्तांतरण/ताबा (qabza) (Transfer/ Possession):- देण्‍यात आलेले बक्षीस/हिबा, ज्‍याला देण्‍यात आले आहे त्‍याच्‍याकडे हस्‍तांतरीत करण्‍यात यावे. (ताबा देण्‍यात यावा.)

 ४) त्‍याग (relinquishment):- 'हिबा' दिल्‍यानंतर, दात्‍याने (donor), 'हिबा' दिलेल्‍या मिळकतीतील स्‍वत:चा अधिकाराचा, हितसंबंधाचा, मालकीचा त्‍याग केला पाहिजे. असे न झाल्‍यास (काही अपवाद वगळता) सदर 'हिबा' अवैध ठरेल.

'हिबा' चे किमान दोन साक्षीदार असावे. 'हिबा'च्‍या बदल्‍यात कोणताही मोबदला अपेक्षीत नाही.

 

¿ हिबा देणार्‍याची पात्रता: 'हिबा' वैध ठरण्‍यासाठी, दात्‍याकडे (donor) खालील पात्रता असणे आवश्‍यक आहे.

अ) तो सज्ञान (adult) असावा: 'हिबा' देणारा पुरूष किंवा स्‍त्री दाता (donor) सज्ञान असावा. त्‍याचे वय अठरा वर्षापेक्षा जास्‍त असावे. तो जर न्‍यायालयाने नेमलेल्‍या पालकाच्‍या देखरेखीखाली असेल तर वयाच्‍या एकवीस वर्षानंतर त्‍याला सज्ञान समजण्‍यात येते. अज्ञानाने दिलेला 'हिबा' अवैध ठरेल.

 

ब) तो स्‍वस्‍थचित्त (of sound mind) असावा: 'हिबा' देणारा पुरूष किंवा स्‍त्री दाता (donor) स्‍वस्‍थचित्त असावा. वेडसर नसावा कारण वेडसर माणसाला तो करत असलेल्‍या कामाचे कायदेशीर परिणाम कळत नाहीत. तथापि, वेडसर व्‍यक्‍तीने वेडाच्‍या भरात नसतांना (lucid interval) दिलेला 'हिबा' वैध ठरेल कारण या कालावधीत तो सामान्‍य व्‍यक्‍ती असतो आणि त्‍याला तो करत असलेल्‍या कामाचे कायदेशीर परिणाम ज्ञात असतात. परंतु प्रसंगी तसे सिध्‍द करावे लागेल.

 

क) तो मुस्‍लिम धर्मिय (Muslim) असावा: 'हिबा'ची घोषणा करणारा पुरूष किंवा स्‍त्री दाता (donor) मुस्‍लिम धर्मिय असावा. तो मुस्‍लिम धर्मिय नसेल तर असे बक्षीस 'हिबा' ठरणार नाही आणि मालमत्ता हस्‍तांतरण अधिनियम १८८२ च्‍या तरतुदींना पात्र ठरेल.

तथापि, 'हिबा' नंतर एखाद्‍या मुस्‍लिम व्‍यक्‍तीने मुस्‍लिम धर्माचा त्‍याग केला तरी, त्‍याने मुस्‍लिम असतांना दिलेला 'हिबा' अंमलात राहील.

ज्याला 'हिबा' मिळणार आहे (donee) ती व्‍यक्‍ती कोणत्‍याही धर्माची, लिंगाची, वयाची किंवा मानसिकतेची असू शकेल. मुस्‍लिम धर्मिय व्‍यक्‍तीला, हिंदू, ख्रिश्‍चन किंवा अन्‍य बिगर मुस्‍लिम व्‍यक्‍ती, पुरूष, स्‍त्री, अज्ञान व्‍यक्‍ती, वेडसर व्‍यक्‍तीच्‍या हक्‍कात 'हिबा' करता येईल.

 

) त्‍याचा हक्‍क (Right) असावा: ज्‍या मालमत्तेचा 'हिबा' दिला जात आहे त्‍या मालमत्तेवर 'हिबा' देणार्‍या पुरूष किंवा स्‍त्री दात्‍याचा (donor) पूर्णत: वैध व कायदेशीर अधिकार/हक्‍क असावा. स्‍वत:च्‍या मालकीची नसलेली किंवा अवैध पध्‍दतीने कमविलेल्‍या मालमत्तेचा 'हिबा' देता ये नाही तसेच मालमत्ता हस्‍तांतरण अधिनियम १८८२, कलम ६ अन्‍वये नमूद गोष्‍टींचाच 'हिबा' देता येईल. कोणत्‍याही कायद्‍यान्‍वये हस्‍तांतरणास प्रतिबंधीत वस्‍तूंचा 'हिबा' देता येणार नाही. 

 ¿ 'हिबा' देणारा दाता (donor) विवाहीत किंवा अविवाहीत असू शकेल.

 ¿ 'हिबा' फक्‍त हयात/जीवंत व्‍यक्‍तीच्‍याच लाभात देता येतो. मयत व्‍यक्‍तीच्‍या नावे 'हिबा' देता येत नाही.   

¿ कायद्‍याने स्‍थापित व्‍यक्‍ती (Juristic Person): कायद्‍याने स्‍थापित व्‍यक्‍ती म्‍हणजे कायद्‍याद्‍वारे स्‍थापन झालेले महामंडळ, नोंदणीकृत संस्‍था, विद्‍यापीठ, शाळा, मस्‍जिद इत्‍यादी. यांचे जैविक अस्‍तित्‍व नसले तरीही कायदा यांना व्‍यक्‍ती (person) मानतो. कायद्‍यानुसार 'व्‍यक्‍ती' या संज्ञेत फक्‍त जैविक व्‍यक्‍ती नव्‍हे तर कायद्‍याने स्‍थापित व्‍यक्‍तींचाही समावेश होतो. कायद्‍याने स्‍थापित व्‍यक्‍ती या सज्ञान (adult) आणि स्‍वस्‍थचित्त (of sound mind) मानल्‍या जातात. कायद्‍याद्‍वारे स्‍थापित अशा व्‍यक्‍तींचे काही हक्‍क (rights) असतात व त्‍यांच्‍यावर काही कर्तव्‍ये (duties) सोपविलेली असतात. अशा कायद्‍याने स्‍थापित व्‍यक्‍तींच्‍या लाभात केलेला 'हिबा' वैध असतो. अशा 'हिबा' चा स्‍वीकार, या संस्‍थांचे प्रबंधक किंवा सक्षम अधिकारी करतात.   

 

¿ अज्ञान किंवा वेडसर व्‍यक्‍तीच्‍या लाभात 'हिबा': अज्ञान किंवा वेडसर व्‍यक्‍तीच्‍या नावे 'हिबा' करावयाचा असल्‍यास, त्‍याचा स्‍वीकार खाली अग्रक्रमाने दर्शविलेल्‍या "मालमत्ता पालक (guardian of the property)" व्‍यक्‍ती करू शकतात.

क) वडील

ख) वडीलांचा व्‍यवस्‍थापक

ग) वडीलांचे वडील

घ) वडीलांच्‍या वडीलांचा व्‍यवस्‍थापक

वडीलांच्‍या उपस्‍थितीत, वडीलांचा व्‍यवस्‍थापक किंवा वडीलांचे वडील किंवा वडीलांच्‍या वडीलांचा व्‍यवस्‍थापक 'हिबा' चा स्‍वीकार करू शकणार नाही. वरील अग्रक्रमाचे काटेकोरपणे पालन व्‍हावे.

 मुस्‍लिम कायद्‍यान्‍वये आईला "मालमत्ता पालक" चा दर्जा नाही. त्‍यामुळे आई अज्ञान किंवा वेडसर व्‍यक्‍तीच्‍या नावे केलेल्‍या 'हिबा' चा स्‍वीकार करू शकत नाही.

¿ गर्भस्‍थ आपत्‍य (Child in Womb): गर्भात असलेल्‍या आपत्‍याच्‍या हक्‍कात 'हिबा' करता येतो. यावेळी प्रमुख अट आहे की, असे आपत्‍य 'हिबा' करतांना आईच्‍या गर्भात जीवंत असावे आणि असे गर्भात असलेले आपत्‍य (en ventur sa mere) 'हिबा' च्‍या दिनांकापासून सहा महिन्‍याच्‍या आत जीवंत जन्‍मले पाहिजे. गर्भस्‍थ आपत्‍य जरी अस्‍तित्‍वात नसले तरी कायदा त्‍याला जीवंत व्‍यक्‍ती मानतो. असे आपत्‍य जर कोणत्‍याही कारणामुळे जीवंत जन्‍मले नाही किंवा 'हिबा' करतांना आईच्‍या गर्भात जीवंत नसेल तर असा 'हिबा' रद्‍द/अवैध ठरेल.

 ¿ एकापेक्षा जास्‍त व्‍यक्‍तींच्‍या नावे 'हिबा': एकापेक्षा जास्‍त व्‍यक्‍तींच्‍या नावे किंवा व्‍यक्‍ती समूहाच्‍या लाभात 'हिबा' देता येऊ शकेल. परंतु त्‍या सर्वांची एकमेकांशी ओळख असावी आणि प्रत्‍येकाचा हिस्‍सा (share) स्‍वंत्रपणे ठरविण्‍यात आलेला असावा तसेच त्‍या सर्वांनी वैयक्‍तिकरित्‍या 'हिबा' चा स्‍वीकार करावा.

 

¿ मुस्‍लिम धर्मिय व्‍यक्‍तीला, तो जर मृत्‍युशय्‍येवर नसेल तर, त्‍याच्‍या संपूर्ण मिळकतीचा 'हिबा' करता येतो. परंतु तो जर मृत्‍युशय्‍येवर असेल तर मात्र त्‍याला त्‍याच्‍या १/३ मिळकतीचाच 'हिबा' करता येतो. (पाहा: Mulla Principles of Mahomedan Law, 17th edition by Ex Justice M. Hidayatullah, chapter xi, page 137, section 142.)

 ¿ दात्‍याने (donor) 'हिबा' चा ताबा देण्‍याआधी केवळ घोषणेद्‍वारे (declaration) 'हिबा' कधीही रद्‍द केला जाऊ शकतो. परंतु ताबा दिल्‍यानंतर फक्‍त न्‍यायालयाच्‍या हुकूमनाम्‍यानेच 'हिबा' रद्‍द होऊ शकतो. तथापि, खालील परिस्‍थितीत 'हिबा' रद्‍द होणार नाही.

१) जर पतीने पत्‍नीला किंवा पत्‍नीने पतीला 'हिबा' दिलेला असेल तर.

२) जर 'हिबा' देणार आणि घेणार हे एकमेकांशी प्रतिबंधित नातेसंबंधांनी संबंधित असतील तर.

३) जर 'हिबा' 'सदका' म्‍हणून (धार्मिक कामासाठी) दिला असेल तर.

४) जर 'हिबा' घेणार (donee) मयत झाला असेल तर.

५) जर 'हिबा' म्‍हणून स्‍वीकारलेली वस्‍तू, 'हिबा' घेणार (donee) याने विकल्‍यामुळे, बक्षीस दिल्‍यामुळे किंवा अन्‍य कारणामुळे त्‍याच्‍या ताब्‍यातून निघून गेली असेल तर.

६) जर 'हिबा' म्‍हणून दिलेली वस्‍तू गहाळ झाली असेल किंवा नष्‍ट झाली असेल तर.

७) जर कोणत्‍याही कारणामुळे 'हिबा' म्‍हणून दिलेल्‍या वस्‍तूचे मूल्‍य वाढले असेल तर.

८) जर 'हिबा' म्‍हणून दिलेल्‍या वस्‍तूचे स्‍वरूप ओळखता येणार नाही इतके बदलले असेल तर. (उदा. गव्‍हाचे पीठात रूपांतर)

९) जर दात्‍याने (donor) 'हिबा'च्‍या बदल्‍यात काही मोबदला स्‍वीकारला असेल तर.

 

¿ 'हिबा'चा दस्‍त नोंदणीकृत असावा का?

याबाबत बराच संभ्रम आहे. विविध न्‍यायालयांनी याबाबत परस्‍पर विरोधी मते व्‍यक्‍त केलेली आहेत.

मुस्‍लिम कायद्‍यान्‍वये 'हिबा' हा तोंडीसुध्‍दा असू शकतो. त्‍यामुळे तोंडी 'हिबा' नोंदणीकृत असावा असे बंधन नाही.

 मालमत्ता हस्‍तांतरण कायदा १८८२, कलम १२९ अन्‍वये, या कायद्‍यातील प्रकरण सात मधील दान (gift) बाबतच्‍या तरतुदी मुस्‍लिम कायदा पाळणार्‍यांना लागू होत नाहीत अशी तरतुद आहे. त्‍यामुळे लेखी 'हिबा' नोंदणीकृत असावा असे बंधन नाही.

 'हिबा'चा समावेश 'शरीयत कायदा १९३७' या मुस्‍लिम व्‍यक्‍तीगत कायद्‍यात करण्‍यात आला आहे म्‍हणून 'हिबा' मुळे भारतीय राज्‍यघटनेच्‍या कलम १४ चा भंग होत नाही.

 

´ 'हिबा' संदर्भात मा. न्‍यायालयांचे काही महत्‍वपूर्ण निकाल:

 ü मा. सर्वोच्‍च न्‍यायालय, हफीजाबीबी व इतर वि. शेख फरीद (मयत) व इतर,

दिनांक ५५.२०११.

या प्रकरणात निकाल देतांना, परिच्‍छेद क्रमांक २८ मध्‍ये, मालमत्ता हस्‍तांतरण अधिनियम १८८२, कलम १२९ च्‍या तरतुदीचा अर्थ अपरिहार्य प्रतिबंध (sine qua non) असा मानण्‍यात येऊ नये.

ʻʻSection 129 Transfer of Property Act, excludes the rule of Mahomedan law from the purview of Section 123, which mandates that the gift of immovable property must be affected by a registered instrument as stated therein. However, it cannot be taken as a sine qua non in all cases that whenever there is writing about a Mahomedan gift of immovable property, there must be registration thereofʼʼ

 ü मा. सर्वोच्‍च न्‍यायालय, अब्दुल रहीम गुड्डू, अब्दुल मजीद वि. शेख कय्युम/शेख रशीद

रिट याचिका क्र. १८४३२००९, दि. १०.११.२००९,

प्रतिवादीने दाखल केलेला दस्तऐवज अनोंदणीकृत असल्‍यामुळे कनिष्‍ठ न्यायालयाने तो पुरावा म्‍हणुन दाखल करून घेण्‍यास नकार दिला.

कायदेशीरपणा: - दस्तऐवजाचे अवलोकन असे दर्शविते की, तो दस्‍त मुस्‍लिम कायद्यानुसार एक भेट किंवा हिबा आहे - मालमत्ता हस्तांतरण कायद्याचे कलम १२३ अन्‍वये तो अनिवार्यपणे नोंदणीयोग्य नाही - मुल्लाच्या तत्त्वांमध्ये असेही नमूद केले आहे की, मुस्‍लिम देणगीदाराने लेखी स्वरूपात केलेली भेट अनिवार्यपणे नोंदणी करण्यायोग्य नाही – सदर गिफ्ट डीड हे देणगीदाराच्या घोषणेचे स्वरूप आहे, सदर गिफ्ट डीडद्वारे तिन्ही आवश्यक बाबी पूर्ण झाल्यामुळे, प्रतिवादीच्या नावे दिलेली भेट पूर्ण आणि अपरिवर्तनीय बनली आहे.

 ʻʻAbdul Rahim Guddu s/o Abdul Majid Vs Sheikh Qayyum /Sheikh Rashid

Writ Petition No.1843 of 2009, 10th November, 2009.

Mulla's Principle of Mahomedan Law Ss.149, 150(3) - Transfer of Property (1882), S.123 - Registration Act (1908 Ss.17, 49 - Civil P.C. (1908), Gift - Document filed by defendant, Court refused to exhibit the same for want of registration –

Legality – Perusal of document shows that it is a Gift or Hiba under Mahomedan Law - Not being a u/s.123 of Transfer of Property Act it is not compulsorily registerable - S.150(3) of Mulla's principles also states that a gift made by Mahomedan donor in writing not compulsorily registerable - Court ought to have exhibited the document concern. The gift deed ......is a form of declaration by the donor and not an instrument of gift as contemplated under Section 17 of the Registration Act.

As all the three essential requisites are satisfied by the gift deed ........., the gift in favour of defendant became complete and irrevocable. ʼʼ

 

ü मा. सर्वोच्‍च न्‍यायालय, इलाही समसुद्दीन विरुद्ध जैतुनबी मकबुल,

मुस्लीम कायद्यानुसार, भेटवस्तूची घोषणा आणि स्वीकृती ही मौखिक असू शकते. जिथे भेटवस्तू लिखित स्वरूपात दिली जाते, त्याला हिबानामा म्हणतात.

हे गिफ्ट-डीड (हिबानामा) स्टॅम्प-पेपरवर असणे आवश्यक नाही आणि ते प्रमाणित किंवा नोंदणीकृत असणे आवश्यक नाही.

हिबा तोंडी बनवला जाऊ शकतो. लेखन आवश्यक नाही. देणगीदार कोणत्याही प्रकारच्या मालमत्तेची भेटवस्तू, कोणत्याही मूल्यमापनाची, तोंडी किंवा एक करार लिहून घोषित करू शकतो. मुस्लिम कायद्यानुसार, मालमत्ता जंगम असो वा स्थावर असो, भेटवस्तूच्या वैधतेसाठी लेखन आवश्यक नाही. मालमत्ता हस्तांतरण कायद्याचे कलम १२३ अन्‍वये स्थावर मालमत्तेची भेट लेखी आणि नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे, ही तरतुद मुस्लिमांनी दिलेल्या भेटवस्तूंना लागू होत नाही.

 In llahi Samsuddin v. Jaitunbi Maqbul, the Supreme Court held that under Muslim Law, declaration as well as acceptance of gift may be oral whatever may be the nature of property gifted. Where a gift is made in writing, it is called Hibanama. This gift-deed (Hibanama) need not be on stamp-paper and also need not be attested or registered.

A Hiba may be made orally. Writing is not necessary. The donor may declare the gift of any kind of property, of any valuation, either orally or write a deed. Under Muslim Law, writing is not necessary for the validity of gift whether property is movable or immovable. Section 123 of the Transfer of Property Act which provides that gift of immovable property must be in writing and registered, is not applicable to gift made by Muslims.

 

ü मुख्य न्यायाधीश एम. हिदायतुल्ला यांनी संपादित केलेल्या महोमेदन कायद्याच्या मुल्ला तत्त्वांच्या १९ वी आवृत्ती नुसार,

महोमेदन कायद्याच्या कलम १४७ अन्वये, जंगम किंवा स्थावर मालमत्तेच्या भेटीच्या वैधतेसाठी लेखन आवश्यक नाही. कलम १४८ अन्‍वये हे आवश्यक आहे की, भेटवस्तूच्या वैधतेसाठी देणगीदाराने भेटवस्तूच्या विषयावरील सर्व मालकी आणि प्रभुत्व/स्‍वारस्‍य पूर्णपणे काढून घेतले पाहिजे.

कलम १४९ अन्‍वये, भेटवस्तूच्या वैधतेसाठी तीन गोष्टी आवश्यक असाव्यात, (i) भेटवस्तूची घोषणा देणगीदाराकडून, (ii) देणगीदाराकडून किंवा त्याच्या वतीने व्यक्त किंवा निहित, देणगी स्वीकारणे  आणि (iii) कलम १५० मध्ये नमूद केल्याप्रमाणे देणगीदाराकडून देणगीच्या विषयाचा ताबा देणे.

जर या अटींचे पालन केले जात असेल तर ती भेट पूर्ण होते. कलम १५० अन्‍वये, वैध भेटवस्तूसाठी भेटवस्तूचा ताबा देणे आणि देणगीदाराकडून प्रत्यक्षात किंवा रचनात्मकपणे भेटवस्तू ताब्यात घेणे. असा उल्लेख आहे.

 "Under Section 147 of the Principles of Mahomedan Law, by Mulla, 19th Edn., edited by Chief Justice M. Hidayatullah, envisages that writing is not essential to the validity of a gift either of moveable or of immovable property. Section 148 requires that it is essential to the validity of a gift that the donor should divest himself completely of all ownership and dominion over the subject of the gift. Under Section 149, three essentials to the validity of the gift should be, (i) a declaration of gift by the donor, (ii) acceptance of the gift, express or implied, by or on behalf of the donee, and (iii) delivery of possession of the subject of the gift by the donor to the donee as mentioned in Section 150. If these conditions are complied with, the gift is complete. Section 150 specifically mentions that for a valid gift there should be delivery of possession of the subject of the gift and taking of possession of the gift by the donee, actually or constructively. Then only the gift is complete. Section 152 envisages that where the donor is in possession, a gift of immovable property of which the donor is in actual possession is not complete unless the donor physically departs from the premises with all his goods and chattels, and the donee formally enters into possession. It would, thus, be clear that though gift by a Mohammedan is not required to be in writing and consequently need not be registered under the Registration.

 

ü मुल्ला: महोमेदन कायद्याची तत्त्वे, अध्याय XI- भेट:

हिबा किंवा भेट म्हणजे " तात्‍काळ आणि कोणतीही देवाण-घेवाण न करता मालमत्तेचे हस्तांतरण" एका व्यक्तीद्वारे दुसऱ्या व्यक्तीकडे, आणि त्‍या व्यक्तीने किंवा त्याच्या वतीने भेट स्वीकारली जाणे.

‘भेट’ किंवा ‘हिबा’ याचा शब्दशः अर्थ असा आहे की, अशी वस्तू देणे ज्यातून ज्या व्यक्तीच्या नावे भेटवस्तू दिली जाते त्याला लाभ मिळू शकेल. हिबा किंवा गिफ्टची व्याख्या कन्झ उल दाकिकमध्ये खालील शब्दांत दिली आहे: "हिबा म्हणजे दुसर्‍या व्यक्तीला त्याचे मत विचारात न घेता मालमत्तेचा मालक बनवणे."

देणगीदाराने दिलेली भेट देणगी घेणार्‍याने स्वत: किंवा त्याच्या वतीने अधिकृत केलेल्या एखाद्या व्यक्तीने स्वीकारणे, परंतु भेट देणाऱ्याने त्याच्याकडून भेट दिलेल्या मालमत्तेतील त्याचे सर्व हक्‍क आणि अधिकार स्‍वेच्‍छेने पूर्णपणे सोडले पाहिजेत.

भेट तत्त्वाचा आधार पैगंबराचे म्हणणे आहे, "आपसात भेटवस्तूंची देवाणघेवाण करा जेणेकरून प्रेम वाढेल."

ही भेट मृत्‍युपत्र मानले जाऊ शकत नाही कारण मृत्‍युपत्राचा अंमल मृत्‍युपत्र करणार्‍याच्‍या मृत्युनंतर दिला जातो. जेव्हा मालकी पूर्णपणे हस्तांतरित केली गेली आहे तेव्हा ती एक भेट आहे आणि जर त्यावर कोणतीही अट लादलेली असेल तर ते अवैध ठरेल. भेट स्वीकारली पाहिजे आणि कबूल केल्याप्रमाणे ताबा पूर्णपणे प्रदान केला पाहिजे.

 महोमेदन कायद्यानुसार जंगम किंवा स्थावर मालमत्ता वैधपणे भेट देण्‍यासीं लिखीत दस्‍त आवश्यक नाही. महोमेदन कायद्यांतर्गत भेट देण्‍यासाठी तीन गोष्टी आवश्यक आहेत, म्हणजे,

(१) देणगीदाराकडून भेटीची घोषणा (२) देणगी घेणाऱ्याने किंवा त्याच्या वतीने भेट स्वीकारणे आणि (३) देणगीदाराकडून भेट देणगी घेणार्‍याच्‍या ताब्यात देणे. या अटी पूर्ण झाल्यास, भेट प्रक्रिया पूर्ण होते.

महोमेदन कायद्याने विहित केलेल्या औपचारिकतेचे पालन केले गेले तर भेट वैध आहे जरी ती नोंदणीकृत दस्‍तान्‍वये दिली गेली नाही तरी. आणि जेथे लेखी दस्‍तान्‍वये भेट दिली जाते तो दस्‍त नोंदणीकृत नसला तरी चालेल परंतु कायद्‍यातील औपचारिकतेचे पालन न केल्यास, भेट वैध ठरणार नाही तर ती मालमत्ता हस्तांतरण कायदा कलम १२३ ला पात्र ठरेल.

 मा. सर्वोच्च न्यायालयाने मोहबूब साहब विरुद्ध सय्यद इस्माईल या दाव्‍यात नमुद केले आहे की, मुस्लिम कायद्यांतर्गत दिलेली भेट लिखित स्वरूपात असणे आवश्यक नाही आणि त्यामुळे नोंदणी कायद्यांतर्गत त्‍याची नोंदणी करणे आवश्यक नाही. भेट पूर्ण होण्यासाठी, देणगीदाराकडून  भेटवस्तूची घोषणा, भेटवस्तूची स्वीकृती, देणगीदाराद्वारे किंवा त्याच्या वतीने भेट दिलेल्‍या वस्तूचा/मालमत्तेचा ताबा द्यावा. देणगी/भेट घेणार्‍रयाने मालमत्तेचा ताबा प्रत्यक्षात किंवा रचनात्मकपणे स्वीकारला पाहिजे. केवळ या अत्यावश्यक अटींच्या पुराव्यावर, भेट पूर्ण आणि वैध होते.

स्थावर मालमत्तेचा ताबा असल्यास, देणगीदाराने स्वतःला त्‍या मालमत्तेतुन पूर्णपणे दूर केले पाहिजे.

 

परंतु आता हाफिजा बीबी विरुद्ध शेख फरीद या खटल्यात मा. सर्वोच्च न्यायालयाने हा मुद्दा असे निरीक्षण नोंदवून निकाली काढला आहे की, महोमेदन कायद्यांतर्गत भेट साठी तीन अत्यावश्यक बाबी आहेत (१) देणगीदाराकडून भेट जाहीर करणे; (२) देणगीदाराकडून भेट स्वीकारणे आणि (३) ताबा देणे, मोहम्मद कायद्याचे नियम भेटवस्तूच्या वैधतेसाठी लेखन आवश्यक करत नाहीत; सर्व तीन आवश्यक गोष्टी पूर्ण करणारी मौखिक भेट पूर्ण आणि अपरिवर्तनीय बनते.

 तथापि, देणगीदार अशा भेट व्यवहाराची लेखी नोंद करू शकतो. केवळ भेट तोंडी बनवण्याऐवजी लिखीत केल्यामुळे, असे लेखन भेटीचे औपचारिक दस्तऐवज किंवा साधन बनत नाही. जेव्हा भेट

तोंडी दिली जाऊ शकते, तेव्‍हा तो व्‍यवहार लिखित दस्तऐवजाने बनवल्यामुळे त्याचे स्वरूप आणि वर्णन बदलला नाही.

महोमेदन कायद्यांतर्गत वैध भेट साठी काय महत्त्वाचे आहे तर तीन आवश्यकतांचे पालन करणे. स्वरूप अभौतिक आहे. वैध भेट असलेल्या तीनही आवश्यक बाबींची पूर्तता झाल्यास, भेटचा व्यवहार अवैध ठरविला जाणार नाही कारण तो एका साध्या कागदावर लिहिलेला आहे.

 Mulla: Principles of Mahomedan Law, CHAPTER XI -GIFTS

A Hiba or gift is "a transfer of property, made immediately, and without any exchange," by one person to another, and accepted by or on behalf of the latter.

‘Gift’ or ‘Hiba’ literally means the giving away of such a thing from which the person in whose favour the gift is made may draw benefit. The definition of Hiba or Gift has been given in Kanz al Daquiq in the following words: " Hiba is the making of another person owner of the corpus of property without taking its consideration from him."

 consideration by one person called the donor to another person called the donee and the acceptance of the same by one himself or by someone authorized on his behalf, provided that making the gift must totally renounce all his title and rights in the property gifted away of his independent free will.

 The basis of the principle of gift is the Prophet's saying, "Exchange gifts among yourselves so that love may increase."

 

it cannot be treated as will because in a will the disposition is carried into effect after the death of the maker. When once it is clear from the recitals that the ownership has been transferred in praesenti absolute it is a gift and any condition imposed on

the enjoyment of the property is invalid. The gift must be accepted and completed by such delivery of possession as the nature of the property admits.

 

Under Mahomedan Law writing is not essential for the validity of a gift either of movable or immovable property. There are three essentials of a gift under Mahomedan Law, namely, (1) a declaration of gift by the donor; (2) an acceptance of the gift, express or implied, by or on behalf of the donee, and (3) delivery of possession of the subject of the gift by the donor to the donee. If these conditions are fulfilled, the gift is complete.

 

the formalities prescribed by that law are complied with, the gift is valid even though it is not affected by a registered instrument and though, where effected by an instrument, the instrument is not attested. But if the formalities are not complied with, the gift is not valid even though it may have been affected in the manner prescribed by s. 123 of the Transfer of Property Act.

 The Supreme Court in Mehboob Sahab v. Syed Ismail has held that gift under Muslim Law is not required to be in writing and consequently need not be registered under the Registration Act. A gift to be complete, there should be a declaration of the gift by the donor, acceptances of the gift, express or implied, by or on behalf the donee, and delivery of possession of the property the subject matter of the gift by the donor to the donee. The donee should take the delivery of possession of the property either

actually, or constructively. Only on the proof of these essential conditions, the gift becomes complete and valid.

 

In case of possession of immovable property, the donor should completely divest himself physically of the subject of gift.

 But now the issue has been finally settled by the Apex Court in Hafiza Bibi v Shaikh Farid, where the Court has observed that the three essentials of a gift under Mahomedan Law are (1) declaration of gift by the donor; (2) acceptance of the gift by the donee and (3) delivery of possession, the rules of Mohammedan Law do not make writing essential to the validity of gift; an oral gift fulfilling all the three essentials make the gift complete and irrevocable.

However, the donor may record the transaction of gift in writing. Merely because the gift is reduced to writing by a Mahomedan instead of it having been made orally, such writing does not become a formal document or instrument of gift. When a gift

could be made by Mahomedan orally, its nature and character are not changed because of it having been made by a written document.

 What is important for a valid gift under Mahomedan Law is that the compliance of three essential requisites. The form is immaterial. If all the three essential requisites

are satisfied constituting a valid gift, the transaction of gift would not be rendered invalid because it has been written on a plain piece of paper.

 

=

Rate This Article

या लेखात, आम्ही आपणाला हिबा - हिबानामा . याबाबत माहिती दिली आहे आम्हाला आशा आहे की, तुम्हाला ती आवडली असेल. माहिती आवडली असेल तर, सदरची माहिती तुमच्या मित्रांनाही शेअर करा.

आपले महसूल कायद्याविषयक प्रश्न विचारण्यासाठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या. आणि आमच्या टेलिग्राम चॅनेललाही आजच जॉईन व्हा. Website Link Telegram Channel Link धन्यवाद !

Getting Info...

About the Author

Deputy Collector in Revenue Dept. Government of Maharashtra

Post a Comment

Cookie Consent
We serve cookies on this site to analyze traffic, remember your preferences, and optimize your experience.
Oops!
It seems there is something wrong with your internet connection. Please connect to the internet and start browsing again.
AdBlock Detected!
We have detected that you are using adblocking plugin in your browser.
The revenue we earn by the advertisements is used to manage this website, we request you to whitelist our website in your adblocking plugin.
Site is Blocked
Sorry! This site is not available in your country.